(پیری شبکیه) استحاله وابسته به سن ماکولا
ماکولا قسمت حساس به نور شبکیه و مسئول دید مرکزی میباشد و واضح است که سالم بودن آن برای کارهای دقیق مثل خواندن، رانندگی و دیدن اجسام رنگی و ظریف لازم است. با افزایش سن بتدریج کارآیی ماکولا نیز کمتر میشود. دژنراسیون یا استحاله ماکولا شایعترین علت بینایی کم در جهان در افراد مسن است! در این بیماری قسمت مرکزی ماکولا یا لکه زرد تخریب میشود.
استحاله ماکولا بر دو نوع است: خشک (غیر اگزوداتیو) و مرطوب (اگزوداتیو). نوع خشک شایعتر بوده و حدود 90% بیماران به این نوع مبتلا میشوند. به این حالت استحاله خشک وابسته به سن ماکولا نیز گفته میشود که تاکنون قابل درمان نبوده است. نوع مرطوب معمولاًبا کاهش دید شدیدتر و جدیتری همراه است؛ زیرا سبب ایجاد عروق اضافی غیر طبیعی در زیر قسمت مرکزی لکه زرد میگردد. در اغلب موارد در بیماران مبتلا به استحاله وابسته به سن ماكولا علت کاهش دید مربوط به ایجاد نوع مرطوب بیماری میباشد.
علائم و نشانهها:
استحاله ماکولا میتواند سبب کاهش دید تدریجی یا ناگهانی شود. موجدار دیدن خطوط مستقیم، تاری دید یا لکههای تیره در مرکز دید از علائم اولیه استحاله ماکولا میباشند (شکل ۱۱-۵).
شكل ۱۱–۵: نحوه دیدن تصاویر در ابتلا به دژنراسیون وابسته به سن ماکولا، تاری دید در مرکز میدان بینایی(چپ) و انحراف و شکستگی خطوط آن (راست).
علل:
علت دقیق این بیماری هنوز شناخته نشده است ولی شیوع آن بعد از ۵۰ سالگی با گذشت هر ده سال افزایش مییابد. این بیماری در سفید پوستان و جنس مونث شایعتر است و وجود برخی اختلالات ژنی در بروز آن مؤثر میباشد.
نوع خشک ممکن است بر اثر پیر و نازک شدن بافت ماکولا، رسوب رنگدانهها و مواد اضافی در ماکولا، و یا ترکیبی از این دو ایجاد شود (شکل الف ۱۰-۵). در نوع مرطوب عروق خونی جدید در زیر شبکیه رشد کرده و خون، مایع و چربی از آنها نشت میکند (شکل ب ۱۰-۵). این نشت سبب مرگ سلولهای شبکیه شده و باعث ایجاد نقاط کور در دید مرکزی میشود
شكل ۱۰-۵: دژنراسیون وابسته به سن ماکولا نوع خشک (راست) که ممکن است بر اثر پیر و نازک شدن بافت ماکولا، رسوب رنگدانهها و ما ماكولا، رسوب رنگدانهها و مواد اضافی در ماکولا و يا ترکیبی از این دو ایجاد شود؛ دژنراسیون وابسته به سن ماکولا نوع مرطوب (چپ) عروق خونی جدید در زیر شبكيه رشد کرده و خون و مایع از آنها نشت میکند.
عواملی که شانس ابتلا به بیماری را افزایش میدهند عبارتند از: سن بالا، سابقه خانوادگی، مصرف سیگار، فشار خون بالا.
برخی پژوهشگران و چشم پزشکان معتقدند بعضی از مواد غذایی نظیر روی، لوتئین، گزانتین و ویتامینهایA،C و E به کاهش خطر ابتلا به بیماری کمک کرده و یا پیشرفت استحاله نوع خشک را کند
میکنند. چربیها نیز ممکن است در این میان نقش داشته باشند. مطالعات نشان داده است که مصرف اسیدهای چرب امگا-۳ که در ماهی به میزان فراوانی یافت میشود اثر حفاظتی در مقابل استحاله ماکولا دارد. از سوی دیگر، مصرف اسیدهای چرب امگا-۶ که در روغنهای نباتی یافت میشوند خطر ابتلا را افزایش میدهد. به همین علت در موارد ابتلا به شکل خشک (غیر اگزوداتیو) چشم پزشکان قرصهای مختلفی که حاوی ویتامینهای و مواد معدنی فوق میباشند را برای کند کردن و یا جلوگیری از پیشرفت بیماری تجویز میکنند.
تشخيص:
در بسیاری موارد قبل از اینکه بیمار دچار علائم شود چشم پزشک علائم اولیه بیماری را در معاینه ته چشم تشخیصمیدهد. ممکن است برای تشخیص برخی تستهای خاص نظير فلورسئین آنژیوگرافی درخواست شود؛ هرچند که خود بیمار نیزمیتواند با استفاده از صفحات شطرنجی مخصوص تست میدان بینایی (آمسلر گرید به وجود بیماری خود پی برد.
توصیهها:
در صورت از بین رفتن دید مرکزی در یک چشم، ممکن است چشم دیگر نیز مبتلا شود. جهت پیشگیری از این امر میتوانید دید مرکزی چشم سالم خود را توسط صفحه تست «آمسلر گرید» آزمایش کنید (میتوانید از صفحه تست چاپ شده در ضمیمه شماره ۲ این کتاب استفاده نمایید). هر روز در حالیکه عینک مطالعه به چشم دارید و چشم ناسالم شما پوشیده شده است به نقطه مرکزی صفحه تست نگاه کنید. چنانچه خطوط شکسته یا خمیده به نظر رسیده، یا دیدهنشدند و یا لکه جدیدی در این صفحه ظاهر گردید، سريعاً پزشک متخصص چشم خود را در جریان قرار دهید (شکل ۱۳-۵).
شكل ۱۳-۵: نمونهای از شکستگی خطوط و کدورت مرکزی در هنگام نگاه کردن فرد مبتلا به صفحه تست آمسلر گرید
پیشگیری و درمان:
این بیماری درمان قطعی ندارد. با این وجودمیتوان برای جلوگیری از پیشرفت بیماری و یا حتی بهبود دید از روشهای درمانی خاصی استفاده کرد.
برخی تحقیقات نشان داده است که در نوع خشک (غیر اگزوداتیو) مصرف کردن ویتامینهای آنتی اکسیدان نظیر ویتامین A بتا ـ کاروتن) و ویتامینهای C و E ممکن است ماکولا را در برابر تخریب محافظت کنند. در مطالعهای بر روی ۳۶۰۰ بیمار نشان داده شده که مصرف ویتامینهای C و E، بتا کاروتن و روی، خطر پیشرفت بیماری را در بعضی بیماران تا ۲۸% کاهشمیدهد. باید توجه داشت که مصرف قرصهای حاوی بتا ـ کاروتن بدلیل افزایش ریسک ابتلا به سرطان ریه در افراد سیگاری یا کسانی که تازه سیگار را ترک کردهاندممنوع است.
در انواع مرطوب (اگزوداتیو) استفاده از فلوئورسین آنژیوگرافی به پزشک کمک میکند تا در مورد موثر بودن درمان تصمیم گیری کند. چنانچه عروق خونی در بررسی شبکیه بوسیله فلوئورسین آنژیوگرافی به راحتی قابل رویت بوده و در مرکز ماکولا نباشند،میتوان از لیزر جهت تخریب آنها
استفاده کرد (شکل ۱۲-۵).
شكل ۱۲-۵: استفاده از لیزر جهت تخريب عروق خونیناسالم
استفاده از روشهای مختلف نظیر فوتودینامیک تراپی و یا تزریق داروهای ضد تشکیل عروق جديد مختلف به داخل فضای زجاجیه میتواند سبب پسرفت عروق جدید و غیرطبیعی گردد. در اغلب بیماران این درمانها میتواند سبب جلوگیری از بدتر شدن دید شده و گاهی سبب افزایش بینایی هم میگردد.
هر چند اخیراً پیشرفتهای زیادی در درمان استحاله ماکولا صورت گرفته است ولی دید از دست رفته قابل بازگشت نیست. برای بیمارانی که دیدشان میزان قابل توجهی کاهش یافته وسایلی وجود دارد که تصویر را به قسمتهای محیطیتر شبکیه و خارج از محدوده ماکولا منتقل میکنند و با استفاده از لنزهای بزرگ کننده و نور زیاد به بهبود بینایی کمک میکنند.
Persian 
English