علل:

سیستم بینایی انسان‌ها شامل چشم‌ها، مسیرهای بینایی و قسمت قشر مغز می‌باشد. چشم‌ها مانند دوربین تصویر را گرفته و از طریق مسیر ویژه بینایی به قسمت قشر مغز میفرستند. سلول‌های خاکستری مغز در این قشر تصاویر را تفسیر می‌کنند. توانایی تفسير واضح و شفاف این تصاویر از زمان تولد روز به روز بسته به کیفیت ارسالی از چشم تکامل می‌یابد و این تکامل تا سن ۹ سالگی ادامه می‌یابد. هرچه سن کمتر باشد قدرت تکامل بیشتر و در ضمن سیستم مغزی آسیب پذیرتر می‌باشد.

اختلال دید بر اثر عوامل مختلفی نظیر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم)، انحراف (چشم لوچی یا استرابیسم) و یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه و یا افتادگی پلک)، موجب عدم وضوح تصویر در چشم بیمار و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم سالم می‌گردد. در این حالت مغز بین این در تصویر، تصویر واضح‌تر و بهتر را که از چشم سالم ارسال می‌گردد انتخاب کرده و سلولهای خاکستری مربوطه به چشم سالم تکامل بیشتری پیدا می‌کنند حال آنکه سلولهای مغزی مربوط به چشم بیمار به دلیل عدم دریافت تصویر واضح از تکامل همزمان باز می‌ماند. به این حالت تنبلی چشم گفته می‌شود که در واقع یک اختلال مربوط به تکامل سلولهای مغز می‌باشد.

سرعت پیشرفت تنبلی چشم به سن کودک بستگی داشته و شروع درگیری در سنین پایین‌تر کاهش بینایی را تسریع می‌کند. از طرف دیگر برگشت دید و بهبودی تنبلی چشم درافراد کوچک‌تر نیز سریع‌تر و بهتر می‌باشد.

در کودکان مبتلا به تنبلی چشم، سوابق فامیلی مثبت مثل زدن عینک، نسبت فامیلی والدین، دوقلویی و نارس بودن در هنگام تولد به میزان قابل توجهی بیشتر دیده می‌شود.

علائم و نشانه‌ها:

تنبلی چشم معمولاً در سنین زیر ۶ سال ایجاد شده و اغلب توسط والدین، معلمان، و یا پزشک کشف می‌گردد. در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود می‌باشد ممکن است از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد. اما در اغلب موارد کودک شکایتی نداشته و ممکن است بروز علایم بیماری‌های مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و کدورت مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند. تشخیص تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری مشکل است زیرا کودک مبتلا کمبود دید در چشم درگیر را به راحتی توسط چشم دیگر جبران می‌کند. به همین دلیل والدین و معلمان باید به وضعیت دید کودکان توجه ویژه‌ای داشته باشند.

تشخیص:

بررسی و معاینه حدت بینایی کودک توسط پزشک در کنار سایر معاینات چشمی جهت رسیدن به تشخیص لازم است. زمان مناسب برای اندازه گیری حدت بینایی کودکان سن سه سالگی است و معمولاً کودک در این سن همکاری لازم و کافی برای انجام این معاینه را دارد. البته بهتر است بعد از تولد و در اولین فرصت معاینه چشمی برای کودکان انجام شود.

پیشگیری و درمان:

خوشبختانه در صورتی که تنبلی چشم در زمان مناسب تشخیص داده شود در بسیاری از موارد براحتی قابل درمان است. درمان تنبلی چشم معمولاً بصورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است. این درمان ممکن است هفته‌ها و یا حتی ماه‌ها طول بکشد که البته چشم سالم باید به تناوب باز شود. اگر بچه شما به درستی از پد استفاده نکند در بزرگسالی دچار کاهش بینایی دائمی در یک چشم می‌شود. بر خلاف کودکان، بستن چشم در بزرگسالان بی‌نتیجه خواهد بود.

در مواردی که تنبلی ناشی از عیوب انکساری است تجویز عینک یا لنز مناسب سبب وضوح تصویر در چشم معیوب و درمان تنبلی خواهد شد. تنبلی ناشی از انحراف چشم نیز با جراحی و اصلاح انحراف قابل درمان است. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که مسیرهای بینایی تا سنین ۸ تا ۱۰ سالگی تکامل می‌یابند و درمان تنبلی چشم بعد از این سنین امکان پذیر نیست. بنابراین عدم درمان چشم تنبل تا قبل از سن ۱۰ سالگی ممکن است منجر به از دست رفتن دید در چشم درگیر شود.

توصیه‌ها:

ـ برای جلوگیری از تنبلی چشم، کودک باید بعد از تولد توسط متخصص کودکان در زایشگاه و در سنین ۳ تا۴ ماهگی و ۲ تا ۳ سالگی توسط چشم پزشک معاینه شود. خوشبختانه اخیرا در ایران طرحی برای جلوگیری از تنبلی چشم اجرا شده است که در آن کلیه کودکان مهدکودک و آمادگی‌ها به رایگان تحت معاینه قرار می‌گیرند. بنابراین توصیه می‌شود در صورتی که کودک خود را نزد چشم پزشک نبرده‌اید و کودک شما در سنین کودکستان و آمادگی است با شرکت در این طرح از سلامت بینایی کودک خود اطمینان یابید.

ـ در صورت تجویز پوشش چشم توسط پزشک، دستورالعمل‌های استفاده از پد را به درستی و با دقت دنبال کنید.

ـ درمان تنبلی چشم گاه سال‌ها بطول می‌انجامد. بنابراین والدین باید خود را برای پیگیری فعال در امر درمان کودک خود آماده نمایند.