پیشگیری و درمان:

تشخیص سریع، کلید درمان موفقیت آمیز پارگی شبکیه است. اطلاع از کیفیت دید در دو چشم اهمیت اساسی دارد. توصیه می‌شود که کلیه افراد در معرض خطر (افراد نزدیک بین، بیماران دیابتی، کسانی که سابقه شخصی خانوادگی جدا شدگی پرده شبکیه دارند) هر چند روز یکبار در منزل دید چشم‌هایشان را کنترل کنند برای این منظور باید دید هر یک از چشم‌ها بصورت جداگانه با بستن چشم مقابل کنترل گردد و در صورت بروز هر تغییری در دید چشم‌ها در اسرع وقت (حداکثر ظرف ۲۴ ساعت) به چشم پزشک مراجعه شود.

تنها درمان مؤثر برای جدا شدگی شبکیه، جراحی است. جدا شدگی این پرده به هیچ وجه خود به خود و یا با مصرف دارو بهبود نمی‌یابد و جراحی باید هرچه سریع‌تر انجام شود. نوع جراحی مناسب بر اساس محل، اندازه، نوع و شدت جدا شدگی شبکیه تعیین می‌شود. هدف از انجام جراحی بستن سوراخها و نزدیک کردن شبکیه به لایه مشیمیه و دیوارهخارجی چشم است بطوریکه شبکیه بتواند سر جای خود بچسبد. بر این اساس روش‌های درمانی مختلفی وجود دارد:

ـ چسباندن شبکیه با استفاده از لیزر یا انجماد: این روش، شیوه مؤثری برای بستن سوراخ‌های شبکیه استاما به تنهایی نمی‌تواند جدا شدگی را درمان کند. در مواردیکه شبکیه سوراخ شده اما هنوز جدا شدگی اتفاق نیافتاده است با استفاده از این روشمی‌توان با بستن سوراخ از جدا شدگی شبکیه جلوگیری کرد. در این شیوه که با بی‌حسی موضعی قابل انجام می‌باشد با استفاده از لیزر (از سمت داخل چشم) یا قلم کرایوتراپی (از سمت خارج چشم) اثرات چسبندگی در دور تا دور لبه سوراخ ایجاد می‌گردد. این اثرات باعث چسبندگی بافت‌ها شده، اتصالات محکمی بین شبکیه و دیواره چشم ایجاد می‌کند. در نتیجه دور تا دور سوراخ بسته شده و راه ورود مایع به پشت شبکیه بسته می‌شود (شکل 3-۵). اثرات لیزر از نوع حرارتی بوده ولی قلم کرایوتراپی بافت را منجمد کرده و ایجاد چسبندگی می‌کند.

شكل ۳-۵: چسباندن شبكیه با استفاده از لیزر؛ اثرات حاصل از لیزر در دور تا دور لبهسوراخ این سوختگی‌ها اتصالات محکمی بین شبکیه و دیواره چشم ایجاد می‌کند.

ـ چسباندن شبکیه با استفاده از گاز: با استفاده از این شیوه پس از ایجاد بی‌حسی موضعی، پزشک یک حباب کوچک گاز را به داخل چشم تزریق می‌کند. این حباب گاز در داخل چشم متسع شده و از سمت داخل به شبكيه فشار می‌آورد و آن را در جای خود نگه میدارد (شکل ۴-۵). به علاوه با فشار

آوردن بر روی لبه‌های سوراخ شبكیه باعث بسته شدن سوراخ شده و مانع از نشت مایع به پشت شبکیه می‌گردد. برای آنکه حباب گاز در جای مناسب قرار گیرد معمولاً به بیمار توصیه می‌شود که تا مدتی سرش را بطرف پایین نگاه داشته و حتی به حالت نشسته و یا در وضعیتیخاص که در شکل ۵-۵ نشان داده شده است، بخوابد. حباب گاز معمولاً ظرف ۱۰ روز تا دو هفته جذب می‌شود پس از این زمان معمولاً با استفاده از لیزر یا قلم کرایوتراپی دور تا دور سوراخ شبکیه درمان می‌شود تا سوراخ مجددا باز نشود زیرا ممکن است فشار چشم شما در حین پرواز به شدت بالا رود. به هیچ عنوان وقتی حبابهای گاز به چشم شما تزریق شده است، جهت سفر از هواپیما استفاده نکنید.

شکل ۴-۵: چسباندن شبکیه با استفاده از گاز؛ حباب گاز در داخل چشم تزريق ومتسع شده، از سمت

داخل به شبكیه فشار می‌آورد و آن را در جای خود نگه می‌دارد و مانع از نشت مایع به زیرشبکیه

می‌گردد.

شكل ۵-۵: وضعیت قرار گرفتن بیمار پس از جراحی (که بهمحل پارگی بستگی دارد)

ـ اسکلرال باکلینگ: این روش، شایع‌ترین روش درمان جدا شدگی پرده شبکیه است. در این روش یک باکل (یک اسفنج یا نوار سیلیکونی نرم) با بخیه به اسکلرا (صلبیه یا همان سفیدی چشم دوخته می‌شود و مثل یک کمربند تنگ دیواره خارجی را به سمت داخل فشارمی‌دهد و آن را به پرده جدا شده نزدیک می‌کند تا شبکیه فرصت کند در جای خود بچسبد (شکل ۴-۵). به علاوه در حین عمل لبه سوراخ‌های شبکیه نیز با استفاده از لیزر یا قلم کرایوتراپی بسته می‌شود. در صورت عدم ایجاد مشکل، باکل اسکلرا به صورت دائمی در جای خود باقی می‌ماند و نیازی به خارج کردن ندارد. باکل از بیرون دیده نمی‌شود و تغییر بارزی در ظاهر چشم ایجاد نمی‌کند اما به خاطر ایجاد فشار و تغییر شکل کره چشممی‌تواند باعث نزدیک بینی شود.

ـ ویترکتومی (خارج کردن مایع زجاجیه از چشم): چنانچه روش‌ های ساده‌تر نتوانند جدا شدگی پرده

شبکیه را درمان کنند از جراحی پیچیده ‌تری به نام ویترکتومی استفاده می‌شود. درمواردی که سوراخ‌های شبکیه متعدد، بسیار بزرگ یا خلفی باشند، بخش بزرگی از شبکیه جدا شده باشد یا در صورت خونریزی داخل چشم و یا تحت کشش بودن شبکیه، معمولاًروش‌های جراحی ساده‌تر موثر نبوده و باید از جراحی ویترکتومی استفاده شود. در این روش ابتدا زجاجیه با یک وسیله مخصوص از چشم خارج می‌شود. سپس به جای زجاجیه سرم بخصوص استریل، یا گاز و برخی از مواقع روغن مخصوص به داخل چشم تزریق می‌شود (شکل ۶-۵). جایگزین کردن زجاجیه با سرم مخصوص اختلالی در بینایی فرد ایجاد نمی‌کند ولی استفاده از گاز یا روغن ممکن است سبب اختلال دید گذرا در بیمار گردد. در نهایت سوراخهای شبکیه با استفاده از لیزر بسته می‌شود.

شکل 6-5: ویترکتومی یا (خارج کردن مایع زجاجيه از چشم)؛ ابتدا زجاجیه با یک وسیله مخصوص از چشم خارج می‌شود. سپس به جای زجاجیه سرم، گاز یا روغنو مخصوص استریل به داخل چشم تزریق می‌شود.

پس از جراحی، به خصوص باکل اسکلرا و ویترکتومی، چشم تا چندین روز دردناک و حساس است.

معمولاً لازم است قطره‌های آنتی‌بیوتیک یک تا دو هفته و قطره‌های ضد التهاب تا چند هفته پس از جراحی استفاده شوند. گاهی از قطره‌های دیگری مثل داروهای پایین آورنده فشار چشم و یا قطره‌های گشاد کننده مردمک نیز استفاده می‌شود. در صورتی که حباب گاز به داخل چشم تزریق شده باشد فرد باید یک تا دو هفته سرش را بطرف پایین نگه داشته و حتی برای خوابیدن از وضعیت نیمه نشسته استفاده کرده و به هیچ وجه طاقباز نخوابد.

نتیجه جراحی چسباندن شبکیه به عوامل زیر بستگی دارد:

١- بهترین نتیجه جراحی وقتی اتفاق می‌افتد که پرده شبکیه طی مدت یک یا دو هفته از جداشدگی در جای خود چسبانده شود. در صورت طولانی شدن مدت جدا شدگی، پس از عمل بیمار دید رضایت بخشی نخواهد داشت.

۲- وضعیت مرکز بینایی (ماكولا): ماکولا بخش مرکزی شبکیه است که مسئول دید دقیق مستقیم است. در صورتی که پیش از عمل ماكولا از جای خود کنده نشده باشدنتیجه عمل نسبتاً خوب است اما در صورت جداشدگی ماکولا از محل خود بیمار پس از عمل دید ضعیفی خواهد داشت.

بطور کلی در ۹۰ تا ۹5% موارد با انجام یک یا چند عمل جراحی، شبکیه در جای خود می‌چسبد، اما باید توجه داشت که چسبیدن این پرده در محل آناتومیک خود لزوما باعث بهبود دید نخواهد شد. بطور کلی هرچه جداشدگی پرده شبکیه کوچکتر و از مرکز شبکیه دورتر باشد نتیجه جراحی بهتر و هر چه جدا شدگی بزرگتر و به مرکز شبکیه نزدیک‌تر باشد نتیجه بدتر خواهد بود.