پیوند قرنیه
قرنیه قسمت شفاف جلوی کره چشم است که مثل شیشه پنجره داخل چشم را از محیط خارج جدا می‌کند و دو وظیفه مهم دارد: یکی آنکه پرتوهای نور را به داخل چشم هدایت کند و دیگر آنکه از ساختمان‌های داخل کره چشم محافظت نماید. برای اولین بار در قرن هجدهم میلادی از جایگزینی شیشه به جای قرنیه کدر استفاده شد. در ایران نیز برای اولین بار در سال ۱۳۱۴ پیوند قرنیه با موفقیت انجام شد.
پیوند قرنیه با هدف ایجاد دید بهتر، حفاظت از ساختمان‌های داخل کره چشم، مواردی که قرنیه دچار زخم‌های مقاوم به درمان شده یا توموری در آن وجود دارد و بدلایل زیبایی ظاهری چشم انجام می‌پذیرد.
علل:
عواملی که منجر به پیوند قرنیه می‌شوند عبارتند از:
١- قوز قرنیه (کراتوکونوس)
۲- ورم قرنیه پس از جراحی آب مروارید
٣- کدورت و لک اکتسابی یا مادرزادی قرنیه
۴- پارگی قرنیه
قرنیه پیوندی پس از مرگ از چشم افرادی تهیه می‌شود که تمایل داشته‌اند با اهداء قرنیه به دیگران کمک کنند. در بانک چشم این قرنیه‌ها به طور دقیق معاینه می‌شوند تا از سالم بودن آنها اطمینان حاصل گردد. به علاوه تمام قرنیه‌های پیوندی از نظر بیماری‌هایی مثل ایدز و هپاتیت کنترل می‌شوند تا این بیماری‌ها به فرد گیرنده پیوند سرایت نکند. قرنیه جهت پیوند از دهنده‌هایی که از نظر جسمی سالم بوده‌اند و علت مرگ آنها بیماری‌های ناشناخته، عفونی و سرطان نبوده است انتخاب می‌شود.
جراحی پیوند قرنیه چگونه انجام می‌شود؟
برای انجام جراحی پیوند قرنیه معمولاً لازم است که بیمار قبل از عمل در بیمارستان بستری شده، آزمایش‌ها و معاینات لازم انجام گیرد. معمولاً قبل از بستری شدن بیمار در بیمارستان برای رزرو قرنیه با بانک چشم هماهنگی به عمل می‌آید، اما به هر حال ممکن است در روز عمل، قرنيه مناسب برای پیوند در بانک چشم موجود نباشد و در نتیجه جراحی به روز دیگری موکول شود.
پیوند قرنیه معمولاً با بیهوشی کامل انجام می‌گیرد. البته اگر به علت بیماری‌های دیگر مثل مشکلات قلبی یا ریوی امکان بیهوشی کامل وجود نداشته باشد فرد به کمک دارو خواب آلوده شده و چشم به صورت موضعی بی‌حس می‌گرددکه در این حالت بیمار دردی احساس نخواهد کرد. در زمان جراحی با استفاده از وسایل میکروسکوپی یک قطعه مدور از وسط قرنیه بیمار برداشته شده و به جای آن یک قطعه گرد متناسب از قرنیه سالم دهنده را قرار می‌دهند. سپس آن را با بخیه‌های خیلی ظریف به چشم بیمارمی‌دوزند (شکل 3-3). عمل جراحی بین یک تا دو ساعت طول می‌کشد. پس از خاتمه عمل چشم پانسمان می‌شود.
شكل 3-3: پیوند قرنیه، قطعه مدور از وسط قرنيه بيمار برداشته شده و به جای آن یک قطعه گرد متناسب ازقرنیه سالم دهنده را قرار می‌دهند.
معمولاً پس از پایان عمل وقتی فرد به هوش می‌آید احساس درد و ناراحتی می‌کند که این موضوع طبیعی است و نباید باعث نگرانی شود. روز بعد، پانسمان باز شده و چشم معاینه می‌شود. در روز اول پس از عمل دید کاملا تار است. تاری دید به تدریج و به آهستگی بهبود پیدا می‌کند، بنابراین در روزها و هفته‌های اول پس از عمل نباید توقع دید خوب داشته باشیم. غالبا یک تا دو روز پس از انجام پیوند قرنیه فرد از بیمارستان مرخص می‌شود. در روزهای اول پس از پیوند، معمولاً معاینات به صورت روزانه انجام می‌شود.
همانطور که توضیح داده شد قرنیه پیوندی به وسیله تعدادی بخیه ظریف میکروسکوپی به چشم دوخته می‌شود که جذب شدنی نبوده و باید در موقع مناسب به وسیله پزشک برداشته شوند. معمولاً پس از چند ماه پزشک معالج برای اصلاح آستیگماتیسم تعدادی از بخیه‌ها را دستکاری می‌کند یا برمی دارد. قرنیه پیوندی یک تا دو سال بعد از پیوند به طور کامل جوش خورده و بخیه‌ها کاملا برداشته می‌شوند.
شکل ۴-3: قرنیه پیوند شده به چشم بخیه می‌شود.
در ماه‌های اول پس از پیوند ممکن است دید متغیر بوده و کم و زیاد شود، به همین دلیل احتمالاً در ماه‌های اول حتی استفاده از عینک طبی کمکی به دید نخواهد کرد. پس از گذشت چند ماه استفاده از عینک طبی مناسب یا لنز تماسی سخت می‌تواند به بهبود بینایی کمک کند. نهایتاً در تعداد کمی از بیماران لازم است بر روی قرنیه پیوندی جراحی مجددی برای کم کردن آستیگماتیسم و بهبود بینایی انجام شود.
نتیجه عمل پیوند قرنیه تا حدی زیادی به بیماری اولیه‌ای بستگی دارد که پیوند قرنیه به آن دلیل انجام گرفته است. در افرادی که به علت قوز قرنیه (کراتوکونوس)، لکه‌های غیرعفونی قرنیه و ورم خفیف قرنیه تحت عمل جراحی قرار گرفته‌اند میزان موفقیت عمل بسیار خوب و در حدود 90% است. در مواردی که پیوند قرنیه به علت لکه‌های ناشی از تب خال یا ورم شدید قرنیه انجام گرفته باشد نیز میزان موفقیت عمل بالای 80% است. اما در موارد اورژانس که پیوند قرنیه برای کنترل عفونت یا ترمیم سوراخ قرنیه انجام می‌شود احتمال شفاف ماندن قرنیه پیوندی کمتر است اما به هر حال پیوند قرنیه برای حفظ ساختمان چشم انجام می‌شود.
در صورت اشتغال به کار اداری و سبک بیمار پس از دو هفته می‌تواند به سر کار خود برگردد، اما چنانچه شغل بیمار به فعالیت بدنی نیاز داشته باشد برای بازگشت به کار حداقل 6 هفته صبر لازم است.
مشکلات و عوارض پیوند قرنیه
شایع‌ترین عارضه عمده پیوند قرنیه ایجاد آستیگماتیسم (انحنای نامناسب قرنیه) است که معمولاً با تنظیم کردن و برداشتن بخیه‌ها و استفاده از عینک یا لنز تماسی بهبود می‌یابد.
عارضه مهم دیگر رد پیوند با پس زدن پیوند است که اگر به موقع درمان نشود موجب کدر شدن قرنیه پیوندی می‌گردد. پس زدن پیوند وقتی اتفاق می‌افتد که دستگاه ایمنی بدن بیمار قرنیه پیوندی را به عنوان بافتی غریبه شناسایی کرده و سعی کند آن را از بین ببرد. این حالتمی‌تواند از دو هفته پس از پیوند شروع شود اما معمولاً چندماه بعد اتفاق می‌افتد. در صورتی که رد پیوند زود تشخیص داده شود، شفاف شدن قرنیه کدر شده با استفاده مکرر از قطره‌های ضدالتهاب و گاهی استفاده از قرص‌های خوراکی یا تزریق دارو به اطراف چشم کنترل می‌شود، اما در موارد پیشرفته رد پیوند، ممکن است عارضه با دارو کنترل نشده و نیاز به انجام پیوند مجدد باشد که غالباً میزان موفقیت آن کمتر از پیوند اولیه است. به همین علت توصیه می‌شود که در صورت بروز هر یک از علائم زیر در چشمی که قرنیه پیوندی دارد ظرف ۲۴ ساعت به چشم پزشک مراجعه شود:
ـ درد
ـ قرمزی شدید چشم
ـ حساسیت به نور
ـ اشکریزش غیرطبیعی
ـ تاری دید
ـ احساس جسم خارجی که می‌تواند ناشی از شل یا پاره شدن بخیه‌ها باشد.
سایر عوارض عمده پیوند قرنیه چندان شایع نیستند، اما به هر حال احتمال عوارضی مثل خونریزی داخل چشمی، عفونت، آب مروارید، آب سیاه، عود بیماری قبلی در قرنیه پیوندی و پارگی پرده شبکیه وجود دارد.
توصیه‌ها:
ـ معمولاً بعد از انجام پیوند قرنیه لازم است تا چند هفته از قطره‌های آنتی‌بیوتیک و تا چند ماه از قطره‌های استروئیدی(ترکیبات کورتونی) که التهاب را کنترل می‌کند استفاده کنید.گاهی قطره‌های دیگری مثل اشک مصنوعی یا قطره‌های پایین آورنده فشار چشم نیز تجویز می‌شود. پس از عمل حتماً قطره‌ها را طبق تجویز پزشک به صورت دقیق مصرف کنید و از قطع کردن خودسرانه دارو پرهیز نمایید. مصرف نادرست دارومی‌تواند باعث از بین رفتن قرنیه پیوندی و نابینایی شود.
با توجه با آنکه در پیوند قرنیه بافت خیلی دیر جوش می‌خورد و پس از جوش خوردن هم هرگز استحکام قرنیه عادی را ندارد توصیه می‌شود:
ـ لازم است در هفته‌های اول پس از پیوند حتماً از محافظ پلاستیکی (شیلد)[1] استفاده گردد تا به چشم ضربه وارد نشود.
ـ از مالیدن وخاراندن چشم عمل شده جدا خودداری کنید.
ـ در این مدت باید از خم شدن، زور زدن و برداشتن اشیاء سنگین خودداری شود. در صورتی که مجبور شدید چیزی را از روی زمین بردارید از کمر خم نشوید، بلکه زانوها را خم کنید و سر را صاف نگه دارید.
ـ در صورت شستشوی سر کاملا دقت کنید که آب و شامپو وارد چشم نشود.
ـ همیشه از یک عینک آفتابی یا طبی بزرگ با شیشه مقاوم استفاده کنید تا از ضربه های اتفاقی جلوگیری کند.
ـ تنها فعالیت ورزشی مجاز در این دوره پیاده‌روی سبک است. بنابراین از ورزش‌هایی مثل جودو، کشتی و فوتبال که در آنها احتمال ضربه وجود دارد پرهیز کنید. در موقع انجام شنا و یا ورزش‌های عادی حتماً از عینک محافظ مخصوص استفاده کنید.
ـ از فعالیت‌هایی که در آنها احتمال ضربه وجود دارد خودداری کنید و با کسی درگیر نشوید.
ـ توجه داشته باشید که عدم رعایت این نکات می‌تواند به قیمت از دست رفتن بینایی تمام شود. بدیهی است که ذکر تمام جزئیات مربوط به جراحی پیوند قرنیه در این خلاصه نمی‌گنجد، بنابراین در هر مورد مشکوک حتماً با پزشک معالج خود مشورت کنید.
ـ در صورت عدم موفقیت پیوند قرنیه ممکن است مجبور شوید برای بهبود دید از لنزهای تماسی استفاده کنید.
توجه داشته باشید در هر زمانی پس از پیوند قرنیه حتی اگر سال‌ها از عمل جراحی گذشته باشد در صورت بروز هر حالت غیر طبیعی مثل کاهش دید، اشکریزش، درد، احساس جسم خارجی، ترس از نور یا قرمزی چشم باید حداکثر ظرف مدت ۲۴ ساعت به چشم پزشک مراجعه کنید.
Persian 
English